Μες στα βαθιά χαράματα στις δεκαέξ’ τ’ Οκτώβρη,
ξάφνου ο Δίας ξύπνησε κι αλαφιασμένα τρέχει
στου Ολύμπου τις βουνοκορφές, στα θεϊκά λιμέρια.
Σειέται από ρίζα ο Όλυμπος και ζώνεται μ’ αντάρα.
Τ’ αγριοπούλια σκιάζονται και τα θεριά λουφάζουν.
Τρέμουν οι πέτρες του βουνού και τα φαράγγια χάσκουν
στα πόδια του βαρύγδουπου θεού που παραδέρνει,
να βγει γοργά ψηλόκορφα, να στήσει καραούλι,
να δει σαν πια λεβεντουριά τον ξύπνησ’ απ’ τον ύπνο.
Τον Όλυμπο έχεις σκέπη σου, προστάτη τα Πιέρια
και σε κρατά ο Θερμαϊκός μες στα υγρά του χέρια.
Έχεις τις ρίζες σου βαθιά μέσα στην Ιστορία
κι είσαι απ’ τ’ αρχαιότερα πάνω στην Πιερία.
Ο Ποσειδώνας σ’ όριζε κι ο Δίας σ’ οδηγούσε,
ο Φίλιππος σε άνδρωνε κι ο κόσμος σε ποθούσε
Εδώ οι Μούσες έρχονταν στα δάση σου να παίξουν,
στη γαλανή σου θάλασσα τα πόδια τους να βρέξουν.
Εδώ του Ορφέα ακούστηκε η θεϊκή η λύρα
και του Περσέα γράφτηκε εδώ η μαύρη μοίρα.
Ο στρατιώτης με το γκλοπ μας πλησίασε. Όλοι μαζί πλησιάσαμε τον ξεσκούφωτο λοχαγό. Εκείνος, χωρίς να μας δώσει καμιά απολύτως σημασία και, χωρίς να αποσπάσει την προσοχή του απ’ το θέαμα της υποδοχής που τόσο επίμονα παρακολουθούσε, μας έκανε νόημα με το χέρι του να προχωρήσουμε πιο πέρα. Συμμορφωθήκαμε με το κέλευσμά του και προχωρήσαμε στο διπλανό αντίσκηνο. Κι εδώ μας περίμενε άλλος λοχαγός, πιο βλοσηρός και πιο άγριος απ’ τον προηγούμενο. Καθόταν σαν κέρβερος στην καρέκλα του. Το τραπέζι του μπροστά του ήταν γεμάτο χαρτιά και φακέλους.
Μόλις πλησιάσαμε κοντά του, έδωσε ένα απότομο παράγγελμα ‘’προσοχή’’, που μας ξάφνιασε και μας άφησε όλους ‘’κόκαλο’’. Οι πόνοι κατασούβλισαν τα σακατεμένα κορμιά μας.
Το βουητό της πολυκοσμίας με μιας είχε σβηστεί πάνω σ’ ολόκληρη την απλοχωριά του καταστρώματος. Η θλιβερή πραγματικότητα είχε βουβάνει τα πάντα. Όλοι ήμασταν πελαγωμένοι. Χαμένοι στις αχανείς σκέψεις μας.
Το καράβι σφύριξε δαιμονισμένα δυο φορές κι ο ήχος της σειρήνας του ξανάφερε και πάλι όλους και τους χίλιους πεντακόσιους στρατιώτες, κρύους και παγωμένους, στο κατάστρωμα. Συνήλθαμε απ’ τις ζοφερές σκέψεις μας, μόλις ο διαπεραστικός ήχος της σειρήνας τρύπησε βιαστικός και οξύς σαν κοφτερό βέλος τα τύμπανά μας.
– Έχουν περάσει 22 χρόνια περίπου από τότε που βρεθήκαμε ξαφνικά μεσοπέλαγα μέσα στ’ αμπάρι του ΧΙΟΣ, διηγείται ο Κώστας σε μια ομάδα εξόριστων στη Γυάρο, που έφτασαν στο νησί πριν λίγες μέρες, σταλμένοι εδώ απ΄τη χούντα της 21ης Απριλίου.
Όλοι τους θύματα της καινούριας λαίλαπας, που ξαφνικά σάρωσε και πάλι τούτον τον τόπο, ξαναζούν τη μαρτυρική ζωή της εξορίας. Αρπάχτηκαν όλοι, χωρίς κανένα λόγο απ’ τα σπίτια τους, απ’ τις οικογένειές τους κι απ’ τις δουλειές τους και κλείστηκαν εδώ σε τούτο το ξερονήσι, χωρίς κανένα οίκτο, χωρίς καμιά δίκη, χωρίς καμιά βοήθεια από πουθενά, χωρίς καμιά ελπίδα απελευθέρωσης.
– Λοιπόν, σας έλεγα, άρχισε ο Κώστας, πως περιμέναμε όρθιοι πάνω στα τζέημς. Κάποτε δόθηκε η διαταγή και ξεκίνησε το πρώτο αυτοκίνητο. Ακολούθησαν τα άλλα. Η μεγάλη φάλαγγα άφησε πίσω το διοικητήριο. Βγήκε απ’ την περιοχή του Κέντρου και μπήκε στο δρόμο που οδηγούσε στην πόλη. Τα κτίρια του Διοικητηρίου μίκραιναν σιγά-σιγά πίσω μας. Πριν πάρουμε την πρώτη στροφή δεξιά, βλέπω στο βάθος, μέσα στο επικλινές ανοιχτό πεδίο ασκήσεων που χρησιμοποιούσαν καθημερινά οι λόχοι για τα γυμνάσιά τους, ένα στρατιώτη με δυο στρογγυλά σιδερένια μπετόνια βενζίνης στα χέρια, να έρχεται απ’ την κατεύθυνση του Εφοδιασμού Καυσίμων που ήταν χαμηλά στην πλαγιά και να προχωρεί κατά μήκος του δρόμου. Ερχόταν ίσια προς τη φάλαγγα των αυτοκινήτων.
Ο Κώστας, καθισμένος σταυροπόδι πάνω στην κρύα ράχη του άρματος, σταμάτησε να μιλά. Έμεινε για λίγο σιωπηλός. Η λύπη του φαινόταν έντονη στο πρόσωπό του. Κοίταξε ερωτηματικά τους συναδέλφους του, κούνησε το κεφάλι του θλιμμένα και ρώτησε.
Γιατί όμως;
Ξανακλείστηκε και πάλι στις σκέψεις του, σα να έψαχνε την απάντηση στο ερώτημά του και συνέχισε σε λίγο, κουνώντας με δύναμη το χέρι του, σα να ήθελε να υπογραμμίσει τα λόγια του.
Πρώτος ο Κώστας προσπάθησε να διακόψει την καταθλιπτική σιωπή. Το θύμισμα του λοχαγού του απ’ το Γιώργο, του έδινε την ευκαιρία να πάρει άλλη όψη η κουβέντα τους.
– Πραγματικά, είπε ο Κώστας ξαναπαίρνοντας ύστερα από τόση ώρα το λόγο. Τι κενόδοξος και ρηχός άνθρωπος εκείνος ο λοχαγός! Όταν πήγα να παραδώσω τον οπλισμό μου, τον βρήκα στο βάθος της αποθήκης να γυαλίζει τα αστέρια της χλαίνης του.
– Ωστε τα παραδώσατε και σεις όλα σας τα είδη; Ρώτησε στενοχωρημένα ο Γιώργος και κοίταξε τον Κώστα και το Στρατή στα μάτια.
– Όλα, απάντησε κοφτά ο Στρατής.
Αλήθεια, τι έγινε με το λοχαγό σας Κώστα; ρώτησε με ενδιαφέρον ο Αργύρης. Σου σκορπίσαμε πολύ το θέμα. Για πες μας, σε ξανακάλεσε στο γραφείο του, ύστερα απ’ όσα συνέβησαν με την ιστορία του Ρούπελ;
– Μπράβο λοχία που το θυμήθηκες, είπε ο Γιώργος. Εμείς, κουβέντα στην κουβέντα παραξεφύγαμε απ’ το δρόμο μας. Με το να θέλουμε να πούμε ο καθένας τα δικά του, απομακρυνθήκαμε πολύ. Χάσαμε τελείως τα ίχνη.
– Μα, εγώ σας είπα πως παρακολουθούσα με ενδιαφέρον τη συζήτησή σας και δεν θέλω να χάσω τη συνέχεια. Το είδατε και σεις πώς ξανοίχτηκε το πράγμα και το όνειρο του Στρατή έμεινε στη μέση.
Οι δυο φίλοι, καθισμένοι πάνω στα κρύα σίδερα του αλυσοδεμένου άρματος στις χοντρές ράγες του αμπαριού, συνέχιζαν χαμηλόφωνα τη συζήτησή τους, ενώ οι άλλοι δυο συνάδελφοί τους, πεσμένοι μπρούμυτα δίπλα τους, κοιμόταν αμέριμνοι για την ώρα.
Το ΧΙΟΣ συνέχιζε το ταξίδι του. Αραιά και πού, κανένα φουσκωμένο κύμα, ξεχασμένο απομεινάρι της φοβερής χθεσινοβραδινής τρικυμίας, χτυπούσε απέξω τα πλευρά του. Οι επιβάτες του, όμως, ύστερα απ’ το ολονύχτιο πανδαιμόνιο που πέρασαν, δεν έδιναν πια και μεγάλη σημασία σε μικροπράγματα. Τέτοια μικροτραντάγματα τώρα δεν τα υπολόγιζαν. Τα άφηναν να περνούν απαρατήρητα. Γι’ αυτό κι όλοι οι στρατιώτες, ξαπλωμένοι εδώ κι εκεί, ησύχαζαν σα ναρκωμένοι.
Ο ρυθμικός κρότος των δεκανικιών του Γιάννη φτάνει οξύς και διαπεραστικός στα αφτιά του. Αντιβουίζει μέσα στα σιδερένια τοιχώματα του απέραντου αμπαριού και του τρυπά τα τύμπανα. Παράξενες σκιές χορεύουν γύρω του. Το όραμα του Δημήτρη, που με δεμένα πισθάγκωνα τα χέρια ζητωκραυγάζει μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα . . . Οι φωνές των μελλοθάνατων, που αγέροχοι, γεμάτοι θάρρος κι αυταπάρνηση ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο . . . Ο κρότος των πολυβόλων . . . ο ρόγχος των κουφαριών που σπαράζουν στο χώμα καταματωμένα. . . το γυρτό σώμα του πατέρα του, που με δυσκολία κρατιέται πάνω στα παραμορφωμένα απ’ τα κρυοπαγήματα πόδια του . . . Η στεγνή, βασανισμένη όψη της χαροκαμένης μάνας του, που προβάλλει βουβή και θλιμμένη μέσα στο μαύρο πλαίσιο της κατάμαυρης μαντίλας της . . . Ο ξάδερφός του ο Αντώνης και μια σειρά παλικαριών . . .
‘’Δυο άντρες’’! Και τότε στο λόχο και πριν λίγο στην τρικυμία και τώρα στην κοιλιά του αμπαριού αντηχούν στ’ αφτιά του με την ίδια ένταση εκείνα τα λόγια του πατέρα του.
Είχε γίνει, λοιπόν, κι αυτός άντρας!
Πόσο παράξενα αλλά και πόσο ωραία βγήκαν απ’ τα χείλη του πατέρα του οι δυο εκείνες λέξεις!
Έτσι τού ‘ρθε τότε που τις άκουσε, να γυρίσει πίσω και να ξαναφιλήσει το γερο-πατέρα του κι άλλη μια φορά, που, έτσι επίσημα τώρα πια, τον παραδέχονταν για άντρα. Δεν τό ‘κανε, όμως, γιατί δεν ήθελε να προσθέσει κι άλλη συγκίνηση στην τόση που κατείχε και βασάνιζε όλους εκείνη τη στιγμή. Προτίμησε να συγκρατηθεί και να φανείς ‘’άντρας’’.
Τα μικρά φιλιστρίνια, που ήταν αραδιασμένα στη σειρά και στις δυο πλευρές του αμπαριού, πάνω-πάνω ψηλά κοντά στο ταβάνι, ξεχώριζαν τώρα μέσα στο μισοσκόταδο και θολά ξεπρόβαλαν από ψηλά σαν παράξενα μάτια κάποιου απόκοσμου στοιχειού. Άλλοτε λαμπύριζαν κι άλλοτε έσβηναν με μιας, καθώς το πλοίο ανασηκώνονταν στον ορίζοντα ή χάνονταν απότομα στα βάθη των κυμάτων. Άλλοτε πάλι, φάνταζαν σαν τεράστιες βεντούζες κάποιου θαλασσινού τέρατος, που είχε τυλίξει με τα τεράστια πλοκάμια του το αρματαγωγό και πότε τό ‘σφιγγε, προσπαθώντας να το λιώσει μέσα στη φριχτή αγκαλιά του και πότε χαλάρωνε το σφίξιμο και χάνονταν τα ίχνη των πλοκαμιών από πάνω του.
Γαντζωμένοι στα εσωτερικά πλευρά του κήτους, στα πλαϊνά πατάρια και στις σιδερόσκαλες του αμπαριού ή σκαρφαλωμένοι στις χοντρές αλυσίδες των τανκς ή πάνω στα φτερά και στις καρότσες των φορτηγών αυτοκινήτων με τους πολυψήφιους αριθμούς και τα χτυπητά κεφαλαία διακριτικά Ε.Σ. (Ελληνικός Στρατός), που, αλυσοδεμένα εδώ κι εκεί, στέκονταν βουβά και βαρύγδουπα στο απέραντο πάτωμα του αρματαγωγού, οι φαντάροι κοίταζαν με άχρωμο βλέμμα το αρμυρό νερό, που όλο και ανέβαινε ψηλότερα μέσα στο αμπάρι, παρ’ ότι όλες οι πόμπες του καραβιού δούλευαν ασταμάτητα και πάσχιζαν να κρατήσουν τη στάθμη του όσο γινόταν χαμηλότερα. Ο θόρυβος αυτός των αντλιών και τα τριξίματα των γάντζων, που προσπαθούσαν, σε κάθε ανεβοκατέβασμα του πλοίου, να συγκρατήσουν τα τανκς και τα αυτοκίνητα σταθερά στις θέσεις τους, σκορπούσαν περισσότερη τρομάρα μέσα στο καράβι κι έκαναν πιο αισθητή και πιο χειροπιαστή τη μανία των κυμάτων, επιβεβαιώνοντας και έμπρακτα τη δεινή θέση του αρματαγωγού.
Εκκωφαντιντικός αντήχησε ο κρότος της χοντρής καδένας της άγκυρας, που, σα δαιμονισμένη, ξετυλίγονταν τώρα απ’ τα πελώρια σιδερένια καρούλια, τα στημένα, όγκοι ολόκληροι, πάνω στο στενό και μυτερό κατάστρωμα της πλώρης. Η θεόρατη άγκυρα, με το πάτημα ενός μοχλού πάνω απ’ την καμπίνα της γέφυρας, είχε αφεθεί ελεύθερη και τώρα έπεφτε ακάθεκτη στο νερό. Έσκιζε με ορμή τη γκριζοπράσινη επιφάνεια της καλμαρισμένης κάπως τώρα θάλασσας και τραβούσε ολοταχώς για το βυθό, παρασύροντας πίσω της μ’ αστραπιαία γρηγοράδα, τους χοντρούς σιδερένιους χαλκάδες της σκουριασμένης απ’ τον καιρό και την αρμύρα αλυσίδας της.
Ξένε,
Αν θες να δεις τη Λεβεντιά, τη Δόξα να γνωρίσεις,
σύρε στη χώρα των Θεών, μαζί της να μιλήσεις.
Ρώτα τους κάμπους, τα βουνά, τις ράχες, τα λαγκάδια.
Ρώτα τις πόλεις, τα χωριά, τους βράχους, τα λιθάρια,
για να σου πουν για αντρειά, για λεβεντιά, για θάρρος.
Να δεις πώς μένει άσβεστος της λευτεριάς ο φάρος.
Στις 8 και 35΄ το πρωί της Δευτέρας, 15 Ιουλίου 1974, ο ταγματάρχης Γεράσιμος Ματάσης, υπασπιστής του στρατηγού Μπονάνου, αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων, παίρνει συνθηματικό σήμα απ’ την Κύπρο: ‘’Αλέξανδρος εισήχθη εις Νοσοκομείον’’, που σημαίνει πως το πραξικόπημα για την ανατροπή του Μακάριου άρχισε. Πράγματι, το στρατιωτικό πραξικόπημα, όπως είχε σχεδιαστεί απ’ τους δικτάτορες των Αθηνών, είχε ξεσπάσει στη Λευκωσία στις 8 και 30’ το πρωί.
Μες στις πτυχές του σκοταδιού,
στις σκέψεις ορφανού παιδιού
και άνεργου εργάτη,
τρέχουν οι αναλογισμοί
και ψηλαφίζουν της ζωής
το φως και το σκοτάδι.
Πως θά ‘ρθει να με δει μού ‘πε ένας φίλος
εδώ στη μακρινή την ξενιτιά
κι αστέρωσε ο ουρανός με μιας ο οργίλος
και σκόρπισε του ωκεανού την καταχνιά.
Συθέμελα σπαρτάρισε η ψυχή μου
κι είδε τον Όλυμπο, τα Τρίκαλα, τα Γιάννενα κοντά.
Η ελπίδα μου φτερούγισε μαζί με την ευχή μου
κι ακράτητες τώρα διαβαίνουν θάλασσες, κάμπους και βουνά.
Εσείς που μας χαρίσατε της λευτεριάς το δώρο,
ευγνωμοσύνης δώρο
δεχτείτε κι από μας.
Μακριά απ’ τα ξένα στέλνουμε φτωχό ένα στεφάνι,
που ήρωες δεν φτάνει
να στέψει σαν και Σας.
Η σκέψη μου, αερικό,
στο σπίτι μου το πατρικό,
πού ‘μεινε άδειο και βουβό
εκεί ξαναγυρνάει.
Το βλέπει άψυχο, σβηστό,
αμίλητο και σκοτεινό
κι αφήνει πόνου στεναγμό
καθώς το σεργιανάει.
Όταν μας πρωτομάζεψες τριγύρω σου μια μέρα
και τις καρδιές μας ζέστανες κάτω απ’ τα φτερά σου,
όλοι μας σ’ αγαπήσαμε, σα νά ‘σουνα Μητέρα
και συ μας σφιχταγκάλιασες σα νά ‘μασταν παιδιά σου.
Μες στα βαθιά χαράματα στις δεκαέξ’ τ’ Οκτώβρη,
ξάφνου ο Δίας ξύπνησε κι αλαφιασμένα τρέχει
στου Ολύμπου τις βουνοκορφές, στα θεϊκά λιμέρια.
Σειέται από ρίζα ο Όλυμπος και ζώνεται μ’ αντάρα.
Τ’ αγριοπούλια σκιάζονται και τα θεριά λουφάζουν.
Τρέμουν οι πέτρες του βουνού και τα φαράγγια χάσκουν
στα πόδια του βαρύγδουπου θεού που παραδέρνει,
να βγει γοργά ψηλόκορφα, να στήσει καραούλι,
να δει σαν πια λεβεντουριά τον ξύπνησ’ απ’ τον ύπνο.
Θα πάω πίσω ορέ παιδιά,
θα πάω στην πατρίδα.
Τό ‘χω μεράκι στην καρδιά,
τό ‘χω τρανή ελπίδα.
Η πολιτεία η τρανή,
της μηχανής ο ρόγχος
έχουν για μένα πια γενεί
πνιγμού θηλιά και βρόγχος.
Πίσω θα πάω το ποθώ,
στον τόπο μου θα ξαναρθώ.
Μ’ αυτή τη σκέψη όλο μεθώ,
τό ‘χω μεγάλη ελπίδα.
Όχι, δεν θέλω να χαθώ
μακριά απ’ την Πατρίδα.
Γυρνώ σε τόπους μακρινούς,
κάτω από ξένους ουρανούς.
Χώρες εγνώρισα πολλές
και πλούσιες και θαλερές,
μα έχουν αλλιώτικες χαρές
και γλώσσα έχουν άλλη.
Την τελευταία κάρτα σου σήμερα βρήκα μάνα,
αυτήν που μας στερνόστειλες προτού κλείσεις τα μάτια.
Τη φάτνη έχει του Χριστού και μια χρυσή καμπάνα
κι από ψηλά είν’ ανοιχτά τα θεϊκά παλάτια.
Από νωρίς τοιμάστηκε του Κωσταντή η μάνα,
να πάει φαΐ στο γιόκα της πέρα στο Μαυρονέρι.
Εκεί είχε τα πρόβατα, του κοπαδιού τη στάνη,
που ήταν η δέση του νερού ανάμεσα στα βράχια…
Ήλιε μ’, γιε του Περίονα με τα ξανθά σου τ’ άτια,
που περπατάς περήφανα στου ουρανού το θόλο,
πάν’ στη χρυσή σου άμαξα, στ’ αστραφτερό θρονί σου.
Σήμερα βιάσε τ’ άλογα, λευτέρωσε τα γκέμια.
Η παραποίηση μιας ιστορικής αλήθειας, είτε γίνεται εσκεμμένα είτε από άγνοια, οδηγεί σε λανθασμένα και πολλές φορές όλως αντίθετα συμπεράσματα.
Μετάφραση του έργου του